तळबीडचा वसंतगड

पुणे बंगळुरु हा राष्ट्रीय महामार्ग सातारा जिल्ह्यामधून जातो. या महामार्गावर सातारा उंब्रज कर्‍हाड अशी गावे आहेत. यात उंब्रज आणि कर्‍हाड यांच्या मधे पश्चिमेकडे इतिहास प्रसिद्ध तळबीड हे गाव आहे. तळबीड गाव वसंतगड या किल्ल्याच्या पायथ्याचे गाव आहे.

या महामार्गावर तळबीड फाट्याला उतरुन तीन कि. मी. पश्चिमेकडे असलेल्या तळबीडला जावे लागते. कर्‍हाडवरुन एस. टी. बसेस ची सोय आहे. गाडीमार्गाने तळबीडला पोहोचल्यावर गावाच्या सुरवातीलाच आपल्याला दर्शन होते ते छत्रपती शिवाजी महाराजांचे सरसेनापती हंबीरराव मोहीते यांच्या स्मारकाचे.

गेली अनेक वर्षे हंबिरराव मोहीते यांचे स्मारक उपेक्षीत राहीले होते. पण आता गावकर्‍यांनी या स्मारकाची नव्याने उभारणी करुन त्या स्मारकाला न्याय दिला आहे. हंबिरराव मोहीते आणि ताराराणी यांच्या पराक्रमाने तळबीड हे गाव प्रसिद्धीस पावले.

हंबिरराव आणि ताराराणी यांच्या पराक्रमांच्या यशोगाथा सांगतच आणि सैनिकी पेशाचा सार्थ अभिमान बाळगत गेल्या अनेक पिढ्यांनी राष्ट्राची सेवा करण्याची कामगिरी पार पाडली आहे.

से. हंबिरराव यांच्या स्मारकाजवळ नतमस्तक होवून आपण स्मारकामागिल मंदिराजवळ येतो. या मंदिराचा कायापालट झाल्यामुळे त्यालाही देखणे रुप आले आहे. हा परिसर पाहून आपण गावापलिकडील शाळेजवळ पोहोचतो. शाळेजवळच एक विश्रामगृह गावकर्‍यांनी उभारलेले आहे. या विश्रामगृहाच्या मागील बाजूलाच गडावर जाणारा मार्ग आहे. या मार्गावर गावकर्‍यांनी पायर्‍या बांधल्या आहेत.

या पायर्‍यांच्या मार्गाने आपण ३५ ते ४० मिनिटांमध्ये गडाच्या माथ्यावर पोहोचतो. गडाचा इकडील दरवाजा इंग्रजांच्या तोफांच्या हल्ल्यात नष्ट झाल्यामुळे त्याचे अवशेष शिल्लक आहेत. येथून थोडे पुढे गेल्यावर एक घुमटीवजा मंदिरामधे गणपती आहे. गणपतीची तीन फुटांची ही मुर्ती देखणी आहे. खडकात खोदलेल्या पायर्‍यांच्या मार्गाने आपण गडाच्या माथ्याकडे निघतो. वर चंद्रसेन महाराजांचे मंदिर आहे.

वसंतगडावर चारही बाजुला असलेल्या तटबंदीमधे चार देखणे बुरुज असून त्यावर चढण्यासाठी पायर्‍या केलेल्या दिसतात. गडावर वाड्यांचे अवशेष, तळी, घरांची जोती, जुन्या समाध्या व सतीशिळा पहायला मिळतात. गडाच्या पश्चिमेकडे असलेल्या दरवाजाला नाईकबा दरवाजा असे नाव आहे. संपुर्ण गडफेरी करायला दिड दोन तासांचा अवधी पुरेसा होतो.

अफझलखानाच्या वधानंतर शिवाजी महाराजांनी केलेल्या चढाईत वसंतगड स्वराज्यात दाखल करण्यात आला. जिंजीमधून राजाराम महाराज निसटल्यानंतर महाराष्ट्रामधे आले असता काही काळ वसंतगडावर त्यांचा मुक्काम होता. औरंगजेबाच्या ताब्यात वसंतगड आल्यावर त्याने वसंतगड हे नाव बदलून किली-द-फतह असे केले होते. पुढे मराठ्यांनी पुन्हा वसंतगडाचा ताबा मिळवला.

वसंतगड आणि तळबीडचा परिसर हा सर सेनापती हंबिरराव मोहीते आणि महाराणी ताराराणी यांच्या पराक्रमांचा साक्षीदार आहे. वसंतगडाची भ्रमंती निश्चितच प्रेरणादायी ठरेल यात शंका नाही.