संत ज्ञानदेव

गुरुवार, कार्तिक वद्य त्रयोदशी, शके १२१८ या दिवशी प्रात:काळी काहीशा निरुत्साहाने उगवलेला सूर्य भर माध्यान्ही क्षणभर ढगाआड गेला. एरवी कुठल्याही बर्‍यावाईट घटनेला वा अडीअडचणीला धीराने सामोरे जाणारे संत आणि गंभीर वृत्तीचे सज्जनही पार गोंधळून गेले. ' रडणे बरे दिसणार नाही ' म्हणून महत्प्रयासाने अश्रूंना थोपवून धरले तरी त्या सार्‍यांचेच कंठ पुन:पुन्हा दाटून येत होते. ज्या भिंतीवर बसून चारही भावंडे चांगदेवांना भेटण्यासाठी गेली होती ती भिंतदेखील दु:खावेगाने कोसळली.


ज्ञानोबांच्या सहवासाने पावन झालेली इंद्रायणी एरव्ही कशी भरभरुन वाहत असे ! पण आज अचानक तिचे पाणीच आटले. मराठीचा एवढा मोठा बहरलेला वटवृक्ष त्याच्या तळवटी पाणी जळू लागले. नेहमी स्थितप्रज्ञपणे वागणारे निवृत्तिनाथ आज पार कोसळले, तनाने आणि मनानेही ! आसवांनी भरलेले त्यांचे डोळे रडून रडून जणू निस्तेज होऊ लागले.


मी देवाच्या पायतळीची वीट कधी होईन बरे? अशा शब्दांत ज्ञानोबांनी जिचे कौतुक केले होते, त्या विटेलाही दु:खावेगाने तडा गेला.

प्रत्यक्ष पांडुरंगाला जे वाटत होते, ते तर नुसते व्यक्त करण्यासही योग्य शब्द नव्हते. पांडुरंगाच्या मनात भावभावनांचा कल्लोळ दाटून आला होता. सर्व भक्तमंडळी माझी लेकरे. नामदेव भोळा म्हणून जरा जास्तच लाडका. निवृत्ती योगमार्गातील अधिकारी म्हणून मला प्रिय. जनी अनाथ म्हणून तिच्याबद्दल मला अधिक जिव्हाळा, असे असले तरीही या सर्वांमध्ये उठून दिसायचा तो माझा ज्ञानी ज्ञानदेव. मी चतुराईने सार्‍यांच्या तावडीतून सुटत असे. पण ज्ञानदेवाची गोष्टच वेगळी. त्याने आपल्या टपोर्‍या, पाणीदार डोळ्यांनी नुसते माझ्याकडे बघितले तरी माझी कोण त्रेधातिरपीट उडत असे! त्याचे ते खोल जलाशयासारखे डोळे नुसत्या दृष्टिक्षेपातच खूप काही सांगून जात. कोवळ्या वयात किती किती सहन करावे लागले याला. एकाच भरारीत विश्वच जिंकून गेला. अगदी थोड्या वेळात केवढे महान कार्यकर्तृत्व याने करून दाखविले. त्याला मोठे, अधिक मोठे झालेले बघण्यातला आनंद मलाही किती सुखावीत होता. तो आनंद अगदीच अल्पजीवी ठरला. याच्यासाठी आपण काही करावे, उन्हातान्हात रानोमाळ भटकून याच्या पायाला फोड आले होते, कोणालातरी सांगून त्या पायांना लोणी लावून द्यावे, याला काय हवे-नको पाहावे, प्रेमाने जवळ घेऊन त्याची विचारपूस करावी, असे फार मनात होते. पण तसे काही विचारण्याची संधी याने मला दिलीच नाही. एके दिवशी सरळ म्हणाला, 'मी आता संजीवन समाधी घेतो' किती घाई केली याने ! मी 'नाही' कसे म्हणणार ? लेकरू इतके लाघवी की, त्याला ' नाही ' म्हणणे कोणालाही शक्य होत नसे. इतर सारी मला विठोबा, विठ्ठल, पांडुरंग अशा नावांनी हाका मारीत. याने मात्र मला बापरखुमादेविवरु म्हणून गौरविले. तेही कसे तर ' स्व 'त्व विसरुन बापरखुमादेविवरू हीच नाममुद्रा अभंगलेखनासाठी घेऊन ....'

....अशा आठवणींच्या भाऊगर्दीत लाडक्या लेकराच्या अवचित संजीवन समाधी घेण्याच्या निर्धाराने विठ्ठल देव खचला. लाडक्याच्या वियोगाने कमरेत वाकला.


कविवर्य बा. भ. बोरकरांनी प्रत्येक मराठी माणसाचे मनोगत या शब्दांमधून व्यक्त केले आहे. या बापरखुमादेविवराच्याच नव्हे तर तुम्हां-आम्हां सार्‍यांच्याच लाडक्या ज्ञानरायाला साश्रू नयनांनी भक्तिभावनेने नमस्कार करुया.