किल्ले भिवगड

भिवगडाचा किल्ला हा भिवसेन कुआरा म्हणूनही ओळखल्या जातो. दुर्गम भागातील भिवगड हा नागपूर जिल्ह्यामधील पारशिवनी तालुक्यामध्ये आहे. पारशिवनी तालुका नागपूरच्या उत्तरेला आहे. या तालुक्याच्या उत्तर भागामध्ये घनदाट जंगल आहे. या जंगलामधून पेंच नदी वाहते. पेंच नदीवर बांधलेल्या धरणाच्या पाण्याच्या फुगवट्यामुळे हा परिसर दुर्गम आणि निसर्गरम्य झाला आहे. या फुगवट्याच्या काठावर असलेलया उंच टेकडीवर भिवगड हा किल्ला आहे. भिवगडापेक्षा भिवसेन कुआरा म्हणून त्या भागात जास्त प्रसिद्ध आहे.

नागपूरकडून दोन तीन मार्गाने भिवगडला जाता येते. नागपूर-कामठी मार्गे - पारशिवनी भिवसेन हा एक मार्ग असून दुसरा मार्ग नागपूर सावनेर खापा, कोथूनी मार्गे भिवसेन गाठता येते.

भिवगडाच्या पायथ्याला भिवसेन कुआरा हे स्थान आहे. हे स्थान धार्मिक स्थळ असून दूरपर्यंतच्या भाविकांचे श्रद्धास्थान आहे. पाण्याच्या फुगवट्याच्या काठावर असलेल्या या स्थळाला वर्षभरात हजारोंच्या संख्येने भावीक येतात. एप्रिल महिन्यात मोठी यात्रा येथे भरते. हा प्रदेश जरी दुर्गम असला तरी यात्रेच्या वेळेस मात्र सर्व गजबजून जातो. यात्रेमध्ये सर्वकाही येथे उपलब्ध होते.

मंदिराच्या जवळच अर्धा किलोमीटर अंतरावर भिवगडाचा किल्ला आहे. याच्या छोट्याशा माथ्यावर जाण्यासाठी दोन्हीकडून मार्ग आहेत. किल्ल्याच्या पूर्वबाजूला पाण्याचा वेढा आहे तर पश्चिम बाजूला जंगलाचा वेढा आहे.

पाण्यामध्ये एका महालाचे अवशेष दिसतात. नावेमधून तेथे जाता येते. पावसाळ्यात त्याचा पहिला मजला पाण्याखाली असतो. पाणी कमी झाल्यावर चालतही तेथपर्यंत जाता येते.

या महालाला दोन मजले आहेत. खालच्या मजल्यामध्ये तीन खोल्या असून त्यांची प्रवेशद्वारे अगदी लहान आहेत. एका खोलीतून वरच्या मजल्यावर जाण्यासाठी पायर्‍यांचा मार्ग केलेला आहे. वरच्या मजल्यावरुन धरणाचा परिसर आणि किल्ला न्याहाळता येतो. या वास्तुला स्थानिक लोक राणीचा महाल म्हणतात.

महालाकडून चालत पाच मिनिटांमध्ये आपण भिवगडाच्या डोंगराला भिडतो. इकडून साधारण दोनशे मीटरची चढाई आहे. चढाईचा मार्ग तीव्र घसार्‍याचा असल्यामुळे जपूनच चढावे लागते. वाटेवर जंगल असल्यामुळे उन्हाची तीव्रता फारशी जाणवत नाही. जसे जसे आपण चढत जातो तसे तसे पेंच धरणाचे देखणे रुप आपल्यासमोर उलघडत जाते.

भिवगडाची तटबंदीही रचिव दगडांची आहे. त्यातच एक खिडकीवजा दरवाजातून आपण गडात प्रवेश करतो. गडाच्या दक्षिण भागात रचिव दगडांची तटबंदी बांधलेली असून त्याला रचिव दगडांचा बुरुजही आहे. प्रवेशद्वार मात्र नष्ट झालेले आहे. गडावरील पाण्याची टाकी मात्र बुजलेली आहे.

या तटबंदीच्या वर वीसेक मीटर उंचीवर गडाचा माथा आहे. माथ्यावर एका छपराखाली गडदेवता आहे. अनेक भाविकांची हजेरी येथेही असते. येथून पेंच प्रकल्प तसेच दूरपर्यंतचा प्रदेश नजरेत येतो.